Urodził się 17 kwietnia 1869 r. w rosyjskim Władykaukazie. Najwyższe szczyty Kaukazu są większe niż osławione Alpy. To dosyć pasowało do Iwana S. Prochanowa, ponieważ swym wzrostem i postawą rzeczywiście przewyższał większość Rosjan. Stał się też duchowym gigantem w historii ewangelicznego chrześcijaństwa Rosji. Prawie samodzielnie prowadził ewangelicznych chrześcijan w ich drodze za Jezusem przez pierwsze ćwierćwiecze dwudziestego stulecia.

Prochanow urodził się w rodzinie innowierców, którzy odeszli od kościoła prawosławnego i weszli w skład ugrupowania zwanego Mołokanami. Prześladowania rzuciły ich na Kaukaz. Kiedy Iwan miał zaledwie dziesięć dni, znalazł się w takim stanie, że uznano go za zmarłego. Włożono go do trumny i przygotowano do pochówku. Starsi wspólnoty przyszli by przeprowadzić pogrzeb, ale mały Iwan otworzył oczy i zaczął płakać. Prochanow zawsze wierzył, że Bóg darował mu życie po to, by zrealizował jakiś szczególny cel.

Młodość

Jako chłopiec należał do dzieci poważnych i lubił przysłuchiwać się rozmowom dorosłych. Ojciec opowiadał mu historie z Biblii. Słysząc tę o Józefie i jego braciach, wzruszony Iwan często płakał. Pewnego zimowego dnia zobaczył człowieka w łachmanach proszącego o pieniądze. Nazajutrz zobaczył na ulicy jego zamarznięte ciało. Pod wpływem tego wydarzenia zrodziło się w nim wielkie współczucie dla ubogich. Jego babki opowiadały mu o cierpieniach Mołokanów. Te historie tak go wzruszały, że wzbudziły w nim pragnienie poświęcenia życia dla służby prześladowanym chrześcijanom. On i jego brat Aleksander spotykali się często z wyzwiskami. W tych przeciwnościach Iwan mógł się utożsamiać z cierpiącym Jezusem.

Dzieła Dostojewskiego zawładnęły jego umysłem i wzbudziły w nim głęboki żal, miłość i podziw dla każdego cierpiącego w Rosji. Jednak mieli na niego wpływ również pisarze o poglądach pesymistycznych i nihilistycznych, zwłaszcza Schopenhauer oraz Hartman. W listopadzie 1886 r. Iwan sposępniał i pogrążył się w depresji. Pewnej nocy zainspirowała go myśl o „pokonaniu życia przez śmierć”. Postanowił zastrzelić się ze strzelby, ale kiedy po nią poszedł do pokoju nie mógł jej znaleźć. Jego ojciec powodowany jakimś „wewnętrznym nakazem” wyniósł ją. Na stole leżała kartka papieru na której dużymi literami było wypisane: „CZY KOCHASZ JEZUSA CHRYSTUSA?” To zdarzenie całkowicie zmieniło jego życie. Poprosił Boga o przebaczenie swojej niewiary. Od tej pory w jego umyśle już nigdy nie pojawił się nawet cień pesymizmu.

Nawrócenie

17 stycznia 1887 r. Prochanow został ochrzczony w rzece Terek we Władykaukazie. Mottem swojego życia uczynił hasło: „Żyć dla Chrystusa!” W sierpniu 1888 r. Został przyjęty do Instytutu Technicznego w St. Petersburgu. Wybrał wydział inżynierii mechanicznej, ponieważ miał nadzieję, iż dzięki temu zbliży się do mas pracujących. Poza tym zaczął głosić Słowo Boże. Jego pierwsze kazanie było oparte na fragmencie z Mateusza 5:5 „Błogosławieni cisi”. Każdego wieczoru sporządzał listę spraw do wykonania w dniu następnym.

St. Petersburg, wówczas stolica Rosji, był miejscem narodzenia się ruchu ewangelicznego chrześcijaństwa. Pewna arystokratka, madame Czertkowa, poszukiwała duchowej prawdy. Wyjechała z Rosji by słuchać kaznodziejów w różnych krajach. W Szwajcarii, będąc pod wrażeniem zwiastowania lorda Radstocka, zaprosiła go do odwiedzenia jej w St. Petersburgu. Dzięki głoszonemu przezeń Słowu Bożemu nawrócił się płk. W.A. Paszkow, hrabia M.M. Korff oraz inni przedstawiciele arystokracji. Paszkow porzucił armię i stał się kaznodzieją. Duże sumy pieniędzy przeznaczał na druk Biblii oraz broszur.

W Odessie zaczął rosnąć w siłę słowiański, chłopski ruch „sztundystów”. (Słowo „Sztundyzm” ma pochodzenie niemieckie i oznacza „ruch liczących godziny”). Spotykali się po domach w celu wspólnej modlitwy i studiowania Biblii. Ruch Mołokanów powstał w roku 1869 (jak na ironię to rok urodzenia Prochanowa) w Tiflisie na Kaukazie. Mołokanie jako pierwsi zaczęli głosić doktrynę chrztu. Jakiś czas później Prochanow stwierdził „Te trzy strumienie duchowego przebudzenia wytrysnęły prawie w tym samym czasie ... Każda z grup działała niezależnie i nie wiedząc, że w innych miejscach Rosji przebiega podobna służba ... ‘Nadeszła godzina duchowego przebudzenia w Rosji”’.

W 1884 r. w Petersburgu zorganizowano spotkanie przedstawicieli ruchu z rejonu Odessy oraz Kaukazu, gdzie mieli okazję poznać swoich nowoodkrytych braci. Arystokraci i chłopi obejmowali się jak bracia. Jednak po kilku dniach policja przerwała spotkanie i aresztowała niektórych uczestników. Paszkow i Korff zostali wygnani z Rosji. Do prześladowania ewangelicznych chrześcijan zabrał się również prawosławny kler. Oddzielenie się od kościoła prawosławnego było uważane za bezprawne a „sekciarzy” pozbawiano wielu praw m.in. prawa do nauki w szkołach, zawierania związków małżeńskich a nawet pogrzebu. Wielu z nich zakuto w kajdany i wypędzono na Syberię i Ukrainę. Niektórzy po drodze zmarli.

Tajne spotkania

Po przyjeździe do St. Petersburga, Prochanow uczestniczył w tajnych spotkaniach chrześcijan. Zachowywanie konspiracji przypominało mu o katakumbach. Modlono się tam , czytano Biblię i czasami łamano chleb. Śpiewu nie było, chyba, że tylko niekiedy i stłumionym głosem. Prochanow zaczął głosić słowo Boże na podziemnych spotkaniach w całym St. Petersburgu. Latem gromadzono się w lasach. Odwiedzał ludzi w domach i wielu doprowadził do Chrystusa. 

Pewnego dnia w umyśle Prochanowa zaświtał pomysł, by wydawać czasopismo, które byłoby rozpowszechniane wśród chrześcijan żyjących w oddalonych od siebie miejscach. Otrzymanie zezwolenia od władz nie było możliwe, więc Prochanow zajął się tym w „podziemiu”. Zdobywszy urządzenie drukarskie zwane hektografem zaczął we własnym domu wydawać czasopismo pt. „Biesieda” (rozmowa, dyskusja). Było ono rozsyłane do zborów, kaznodziei i nawet za granicę. Gazetka jednoczyła wszystkich w radości i nadziei. Autorzy artykułów występowali pod pseudonimami. Prochanow był więc zwany „Zacheuszem” (było to całkiem zabawne, gdyż był prawie olbrzymem). W 1893 r. zdał swoje ostatnie egzaminy w petersburskim Instytucie Technicznym.

 Wyzwania

Prochanow chodził nawet tam, gdzie bali by się pójść aniołowie. Miał osobiste spotkanie ze znanym pisarzem i filozofem hrabią Lwem Tołstojem i próbował pozyskać go dla Chrystusa. Przepowiedział, że nadejdzie dzień, gdy ewangeliczni chrześcijanie będą zwiastować w cerkwiach prawosławnych (co też czynił około 30 lat potem). Za dnia pracował w zakładach należących do marynarki wojennej, a wieczorami głosił Słowo Boże, składał wizyty i wydawał „Biesiedę”. Często trwało to aż do godzin porannych, a niekiedy w ogóle nie udawał się na spoczynek.

Po kilku odwiedzinach czekistów, wspólnota wiernych stwierdziła, że było by dobrze, gdyby Prochanow na jakiś czas wyjechał za granicę. Pewien Amerykanin mający związki z firmą Westinghouse umożliwił mu wyjazd do Finlandii, gdzie Prochanow przez dziesięć dni ukrywał się w jednym z pałacyków. Tam napisał wiele wierszy i hymnów, które zyskały wielką popularność wśród ewangelicznych chrześcijan.

Z Finlandii Prochanow udał się do Sztokholmu, Hamburga, Paryża i Londynu. W tym ostatnim przez rok uczył się języka angielskiego i kontynuował wydawanie „Biesiedy”. Jednak im dłużej pozostawał za granicą, tym bardziej pragnął powrócić do swej ukochanej Rosji. Pewnego wieczoru modlił się by Bóg pomógł mu dostać się do Petersburga i uczynić to miasto ośrodkiem działalności ewangelizacyjnej. Przez następny rok studiował na uniwersytetach w Berlinie i Paryżu i jednocześnie badał doktryny innych kościelnych denominacji. Doszedł do wniosku, że różnice między nimi dotyczyły głównie odmiennych interpretacji Biblii. Zyskał też przekonanie, że jego służba w Rosji odbywa się w formie „najbliższej pierwotnemu chrześcijaństwu apostołów”. Nigdy nie potrafił zapomnieć o Rosji i zbierał pomoc finansową dla prześladowanych tam chrześcijan.

We wrześniu 1898 r., będąc w Paryżu, przyjął zaproszenie do złożenia wizyty na Cyprze, gdzie mógłby wesprzeć wspólnotę Duchoborców (rosyjskich emigrantów, którzy musieli opuścić Kaukaz). Po przyjeździe zobaczył tam setki osób umierających na dyzenterię. Zarządził ścisłe zasady zwalczania epidemii, ale wkrótce sam stał się jej ofiarą. Podczas choroby myślał wyłącznie o swej ukochanej Rosji. W końcu, dostał się na statek który zabrał go do Odessy. Przywitała go tam policja. Zrządzeniem opatrzności pozwolono mu powrócić do jego rodzinnego miasta Władykaukazu, gdzie wkrótce umieszczono go w areszcie domowym.

Tuż po jego aresztowaniu, Iwan Prochanow otrzymał zezwolenie władz na swobodne poruszanie się po kraju. W styczniu 1899 r. udał się konno do Armenii, gdzie odwiedził swego ojca, który wypędzony wraz z innymi wierzącymi osiedlił się tam w odległej wiosce Gueruzi. Prochanow wspierał ojca oraz współbraci Słowem Bożym, paczkami z żywnością oraz zapewnieniem, że inni chrześcijanie o nich się modlą. Kiedyś powiedział: „Gueruzi to tak naprawdę miniatura Rosji, ponieważ cały kraj został zamieniony w więzienie dla tych, co kochają wolność i sprawiedliwość”. To miejsce zsyłki opuszczał z łzami w oczach.

Wielkość człowieka można mierzyć odpowiedzialnością jaką odczuwa względem swojego kraju oraz rodaków. John Knox swego czasu powiedział: „Daj mi Szkocję, albo umrę!”. Pomimo nie zachęcających okoliczności, Prochanow dał się owładnąć wielkiej misyjnej wizji dotyczącej przebudzenia w Rosji. Z optymizmem patrzył na tę swoistą Ezechielową „dolinę suchych kości” i przeczuwał to co dokona się w Rosji. Z niewzruszonym przekonaniem zadeklarował: „Rosjanie się podniosą – nastanie wspaniała Wielkanoc duchowej odnowy oraz reformacji”.

Za każdym wielkim Bożym mężem stoi wspaniała Boża kobieta. 31 sierpnia 1901 r. w wieku lat 32, Prochanow poślubił Annę Iwanowną Kasakową z Tiflisu. Anna pochodziła z zamożnej rodziny, była utalentowanym muzykiem i potencjalnie odpowiednią pomocnicą dla Iwana w jego służbie. W tym samym roku Prochanow powrócił do St. Petersburga i uczynił zeń ośrodek swej działalności. Za dnia pracował zawodowo w Westinghouse Electric Company a wieczorami chodził na tajne nabożeństwa, zwiastował w zborach, pisał listy i odezwy nawołujące do tolerancji religijnej, wydawał kilka chrześcijańskich gazet i skomponował ponad tysiąc hymnów.

W roku 1902, Prochanow dokonał czegoś niezwykłego. Udało mu się wydrukować dwadzieścia tysięcy egzemplarzy śpiewnika pt. „Gusli” (Harfa) i do jego wydania namówić ... dyrektora ds. publikacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. To, że umknęło to uwadze cenzorów to po prostu cud. Ponadto śpiewnik wydano w bardzo solidnej i efektownej formie. W krótkim czasie Prochanowowi udało się cały ten nakład rozprowadzić wśród zborów oraz nieformalnych grup chrześcijańskich w całej Rosji. Policja była zdezorientowana, gdy chcąc skonfiskować część śpiewników odkryła, że ich wydawcą jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych!

W czasie, gdy za tą śmiałą akcję Prochanow miał zostać aresztowany, jego pracodawca firma Westinghouse wysłała go służbowo do USA. Później napisał wiersz upamiętniający tę sytuację pt. „Ameryka”.

Po powrocie do Rosji, Prochanow napisał dokument pt. „Raport dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dotyczący stanu prawnego chrześcijan ewangelicznych, baptystów oraz innych grup wyznaniowych w Rosji”. Starannie udokumentował prześladowania, uwięzienia oraz banicje które chrześcijanie cierpieli z rąk kościoła prawosławnego i domagał się liberalizacji. W roku 1905 władze wydały dekret o tolerancji religijnej i wielu chrześcijan zostało wypuszczonych z więzienia.

Znaczące zamierzenia

Prochanow miał dar organizowania i zarządzania. W „krwawą niedzielę” 9 stycznia 1905 r., gdy z ulic dobiegały echa strzałów, Prochanow utworzył pierwszą organizację chrześcijańskiej młodzieży w St. Petersburgu o nazwie Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej. Na tajnych spotkaniach przemawiał na temat jej roli w duchowej przyszłości Rosji. „Młodzi słuchali moich słów z płonącym wzrokiem i rozgrzanymi sercami” – powiedział. 17 kwietnia odbyła się w Moskwie pierwsza krajowa konferencja młodzieży chrześcijańskiej.

Następnym znaczącym zamierzeniem Prochanowa było wydanie pierwszego w Rosji jawnego chrześcijańskiego czasopisma. Dzięki Bożej łasce jego wniosek został rozpatrzony pozytywnie i 1 stycznia 1906 r. światło dzienne ujrzał pierwszy egzemplarz „Chrześcijanina”. Hasłem periodyka było słowa: „W sprawach podstawowych – jedność, w sprawach drugorzędnych – wolność, we wszystkich sprawach – miłość bliźniego”. „Chrześcijanin” był wydawany do roku 1928, czyli do momentu, gdy położyły temu kres władze bolszewickie. Każdy z egzemplarzy tego czasopisma zawierał nową pieśń, nowy hymn kościelny. Wiele z nich napisał Prochanow.

Inne publikacje pojawiły się później. Prochanow był silnie przekonany o mocy słowa pisanego. Zaczęto wydawać „Braterską Broszurę”, dla młodzieży „Młodą Winnicę” i dla dzieci „Dziecięcą Biblioteczkę”. W 1908 r. Prochanow pomógł założyć pierwsze stowarzyszenie wydawców protestanckich chrześcijan w Rosji „Raduga” (Tęcza). W St. Petersburgu otwarto chrześcijańską księgarnię. W 1910 r. rozpoczęto drukować codzienną chrześcijańską gazetę „Morning Star” (Poranna Gwiazda).

Prochanow zaobserwował, że w Rosji brakuje jedności między wieloma ewangelicznymi kościołami i ugrupowaniami. W roku 1909, jego żarliwe zabieganie o jedność doprowadziło do utworzenia się w Petersburgu Wszechrosyjskiej Unii Ewangelicznych Chrześcijan. Prochanow został powołany na stanowisko jej prezesa. W czasach gwałtownych politycznych i społecznych przemian, pod jego kierownictwem udało się przeprowadzić dziesięć kongresów Unii. Jej działalność została zakazana przez bolszewików w roku 1928. Unia wysłała na Syberię swojego pierwszego misjonarza Aleksandra Persianowa. Prochanow wypowiedział prorocze słowa: „Teraz mamy tylko jednego misjonarza, ale nadejdą dni, gdy będzie ich więcej niż pięciuset”. W ciągu dwudziestu lat wysłano ich sześciuset!

W siedemdziesięciu radzieckich obwodach były tysiące działających zborów. Prochanow uważał, że każdy zbór powinien być całkowicie autonomiczny i Nowy Testament uznawać za jedyny przewodnik wiary i życia duchowego. Każdy zbór posiadał przynajmniej dwóch kaznodziei, ale od każdego wierzącego oczekiwano, iż będzie ewangelizować. Prochanow powiedział: „Rozpoczęliśmy duchowy podbój Rosji i jeżeli nie przeszkodzą nam ateiści, to ogarniemy całe jej terytorium”.

W niedziele, Prochanow zwiastował w liczącej tysiąc miejsc siedzących Hali Teryczewskiego w centrum Petersburga. Chcąc z myślą o przyszłości szkolić „stu kaznodziei na rok”, w roku 1912 założył Szkołę Biblijną. Prochanow został jej prezesem i jednym z wykładowców, jednak w roku 1914 uczelnię tymczasowo zamknięto ze względu na wybuch I Wojny Światowej. Jego rozkład dnia był niesamowity: „Zwykle pracowałem do drugiej nad ranem i miałem zbyt mało czasu na wypoczynek, ale poczucie konieczności pracy ewangelizacyjnej pobudzało mnie do działania ... Mimo tak ciężkiej pracy czułem się bystry, silny i nie opuszczał mnie dobry nastrój. Mój umysł zaś był pełen nowych pomysłów i projektów ... Często miałem wewnętrzny nakaz by pracować przez całą noc i poranek zastawał mnie pochylonego nad biurkiem”.

Nasilenie się przeciwności

W roku 1914, władze Rosji naciskane przez kościół prawosławny by uporać się z „odstępcami od wiary”, zakazały wszelkich zgromadzeń ugrupowań ewangelikalnych w całym kraju. Zamknięto chrześcijańskie wydawnictwa. Pastorzy i starsi zborów byli aresztowani i wysyłani na Syberię, gdzie wielu z nich zakończyło życie. Prochanow został oskarżony o zorganizowanie „związku o charakterze wywrotowym”. Dzięki Bogu nie został pociągnięty do żadnej odpowiedzialności.

Rewolucja bolszewicka rozpoczęła się w lutym 1917 r. Krwawe lata 1917-22, Prochanow opisał jako „przerażające rządy terroru”. „Kładąc się wieczorem do łóżka, nikt nie był pewien czy dośpi do rana, czy też przyjdą po niego lub zastrzelą”. Miliony ludzi ginęły w egzekucjach lub umierały z głodu.

Prochanow wysłał swoją żonę oraz dwóch synów do swojego rodzinnego Władykaukazu. Sam pozostał w St. Petersburgu, gdzie w warunkach konspiracji dniem i nocą służył wierzącym. 30 lipca 1919 r. jego ukochana żona Anna zmarła na tyfus. Prochanow był bliski śmierci z wygłodzenia, ponieważ żywił się tylko suchym chlebem dostarczanym mu przez wierzących.

W r. 1921, pomimo okropnych warunków, Prochanow nie ustawał w wysiłkach by doszło do zorganizowania Konferencji Młodzieży. Spotkali się w podmoskiewskim Twerze. Cała młodzież oraz Prochanow zostali aresztowani przez czekistów (tajną policję) i osadzeni w więzieniu. Będąc tam, tak jak Paweł i Sylas całymi dniami śpiewali i modlili się. Każdego wieczora Prochanow organizował nabożeństwa. Po około czterech miesiącach zostali zwolnieni. Dwa lata później, czekiści znów aresztowali Prochanowa. i umieścili go więzieniu Putirskim, gdzie ten nieustannie głosił słowo Boże współwięźniom.

Po wyjściu na wolność w 1923 r., Prochanow całkowicie zatracił się w swojej służbie. Jego nowe credo brzmiało: „Działać jeszcze gorliwiej”. Był przekonany, że wszystkie przeszłe cierpienia przygotowały serca Rosjan do przyjęcia ewangelii. Przerwaną działalność wydawniczą oraz misjonarską podjął z wielkim zapałem. W roku 1924 mógł się już doliczyć półtorej miliona ewangelicznych chrześcijan. By zdobyć środki finansowe na służbę w Rosji, w roku 1925 ponownie pojawił się w Stanach Zjednoczonych. Rok później w jego ojczyźnie były już dwa miliony ochrzczonych wierzących, a w czasach Stalina cztery miliony.

Gdy w roku 1928 Prochanow gromadził pomoc finansową w Kanadzie, reżim Stalina obwołał go „ antyrewolucyjnym spiskowcem”. Już nigdy nie pozwolono mu powrócić do jego ukochanej ojczyzny. W roku 1933, Prochanow napisał swoją przejmującą autobiografię pt. „W rosyjskim kotle”. Odtąd często podróżuje do różnych krajów by pozyskiwać dalsze fundusze na działalność w Rosji. 

6 października 1935 r. w Berlinie, br. A. Kifer stał przy łóżku umierającego Iwana Prochanowa. Wielki mąż Boży miał tylko 66 lat. Kifer czytał mu z 11 rozdziału listu do Rzymian. Kiedy doszedł do wiersza 36, Prochanow przerwał mu i zacytował z pamięci: „Albowiem z niego i przez niego i ku niemu jest wszystko; jemu niech będzie chwała na wieki. Amen”. Następnie wypowiedział swe ostatnie słowa: „Będę już odchodził. Tak trudno się z tobą rozstawać. Panie, błogosław też tę mą ostatnią podróż”.

Chwilę później, „człowiek, który nigdy nie spał” zasnął w Jezusie.